Burak cukrowy należy do rodziny komosowatych. Wyselekcjonowany został
na początku XIX wieku we Francji z użytkowanych rolniczo form pastewnych,
będących prawdopodobnie naturalnymi mieszańcami form pastewnych z liściowymi.
Ojczyzną buraka są rejony wybrzeża Morza Śródziemnego, Kaspijskiego
i Czarnego. Dzikie formy buraka występujące w tamtych rejonach posiadają korzenie
cieńsze i bardziej zdrewniałe od korzeni form uprawnych. Są jednocześnie
cennym źródłem genów, zwłaszcza odpornościowych, które zostały utracone w wyniku
uszlachetniania buraka cukrowego.
W strefie klimatu umiarkowanego burak cukrowy jest jedyną rośliną dostarczającą surowiec dla przemysłu cukrowniczego. Ponadto jest on źródłem cennej
paszy (wysłodki, liście, melas) i materii organicznej w glebie (w przypadku przyorywania liści). Stanowi doskonały przedplon dla roślin następczych w zmianowaniu.
Jego półprodukty (melas, betaina) wykorzystywane są w przemyśle farmaceutycznym
oraz spożywczym. W Polsce burak cukrowy uprawiany jest na powierzchni
około 300 tys. ha. Pod względem areału uprawy Polska
zajmuje 3 miejsce w Europie po Francji i Niemczech.
Produkcja cukru na świecie została zapoczątkowana w Indii. Cukier znany wówczas
jako twardy miód, produkowany był z trzciny cukrowej. Pierwsze informacje
o produkcji cukru dotarły do Europy za sprawą Aleksandra Wielkiego, który ze
swoimi wojskami dotarł do Indii w 327 roku przed naszą erą. Podjęte wówczas
próby przetransportowania do Europy trzciny dostarczającej miód nie powiodły
się z powodu ogromnych odległości. Około 700 roku naszej ery Arabowie rozprzestrzenili
uprawę trzciny cukrowej do południowej Hiszpanii i Maroka. Za sprawą wypraw krzyżowych, które około 1100 roku dotarły do Palestyny, cukier z trzciny stał się powszechnie znany w Europie.
Należy jednak zaznaczyć, iż ze względu na
bardzo wysoką cenę nie był produktem powszechnie dostępnym. Większe ilości
cukru zaczęły docierać do Europy z chwilą opanowania Indii i wysp Oceanu Indyjskiego
przez Anglików i Holendrów.
Po niedługim czasie na rynki europejskie
zaczął trafiać cukier amerykański, pochodzący z plantacji trzciny cukrowej założonych po odkryciu tego kontynentu. W warzelniach wielkich portowych miast,
takich jak Hamburg, Londyn i Amsterdam, przeprowadzano rafinację surowego
cukru, dostarczanego z krajów kolonialnych, do białego cukru o różnej jakości.
W tym czasie cukier posiadał szerokie zastosowanie w medycynie, zaś w żywieniu
traktowany był nadal jako luksusowy dodatek do posiłków, służąc wyłącznie
do produkcji cukierków i słodzenia herbaty, kawy oraz kakao.
Pomimo, iż z upływem
czasu ceny cukru stopniowo zmniejszały się, nadal był on dostępny jedynie
dla ludzi bogatych, zaś jego powszechnie stosowanym substytutem był miód pszczeli.
W tej sytuacji, pod koniec XVIII wieku zaczęto poszukiwać nowych surowców do pozyskiwania cukru.
Do wzrostu spożycia cukru w Europie przyczyniło się odkrycie cukru w buraku
i zapoczątkowanie jego produkcji z tego surowca. Na te wydarzenia bardzo
silny wpływ miała aktualna sytuacja polityczna, w jakiej znalazła się Europa na
przełomie XVIII i XIX wieku. Praktycznie cały kontynent ogarnięty był wówczas
wojnami napoleońskimi. Handel cukrem trzcinowym znajdował się w tym czasie
prawie wyłącznie w rękach Anglików. Napoleon, któremu nie udało się militarnie
pokonać Anglii, postanowił pokonać ją gospodarczo. W tym celu, w roku 1806
ogłosił blokadę Anglii, która polegała na zakazie importu towarów pochodzących
z tego kraju.
W ten sposób przerwany został dopływ cukru do kontynentu Europejskiego.
Jednocześnie zapoczątkowany został bardzo trudny okres mający doprowadzić kraje europejskie do uzyskania samodzielności gospodarczej. Poszukiwano,
więc innych możliwości produkcji cukru. Rozpoczęto badania i poszukiwanie
roślin innych niż trzcina cukrowa, z których możnaby produkować cukier.
Pierwszą osobą, która odkryła obecność sacharozy w buraku był Andrzej Zygmunt
Marggraf (1709-1782), syn berlińskiego aptekarza (ECKERT 1981). Po zakończeniu studiów chemicznych pracował w rodzinnej aptece. Następnie, w wieku 29
lat, rozpoczął pracę badawczą w Berlińskiej Akademii Nauk. Należał do grupy
najznamienitszych chemików, ciesząc się przy tym powszechnym poważaniem.
W dowód uznania król pruski Fryderyk II powierzył mu laboratorium Akademii
oraz mianował dyrektorem wydziału fizyki. O swoim największym dokonaniu naukowym,
którym było odkrycie sacharozy w buraku, doniósł 17 listopada 1747
roku, podczas posiedzenia Akademii Nauk w Berlinie. W pracy zatytułowanej
"Badania chemiczne nad pozyskaniem prawdziwego cukru z różnych roślin rosnących w naszych krajach" przedstawił metodykę i wyniki prowadzonych badań.
Marggraf odkrył cukier w czasie analiz chemicznych w następujących roślinach
rosnących na terenie Niemiec:
- -
Beta alba . burak zwyczajny,
- -
Sium sisarum . marek kucmerka,
- -
Beta rubra . burak czerwony.
Wydatek cukru mierzony w odniesieniu do świeżego miąższu wynosił wówczas:
1,56%
z buraka zwyczajnego,
1,17% z marka kucmerki
i 0,97% z czerwonego buraka.
Ze względu na bardzo małą zawartość cukru i zastosowanie bardzo kosztownej
ekstrakcji alkoholem, przez kolejne pięćdziesiąt lat nikt nie interesował się zagadnieniem
produkcji cukru z rośliny będącej protoplastą współczesnego buraka.
Dopiero Franciszek Karol Achard (1753-1821) - uczeń i następca Marggrafa w berlińskiej Akademii Nauk . w 1782 roku, w swoim majątku Karlsdorf koło Berlina,
rozpoczął badania polowe dotyczące uprawy buraka w celu pozyskiwania cukru.
Doświadczenia rozpoczął od selekcji buraków o najwyższej zawartości cukru.
Następnie określił warunki przyrodnicze, w jakich należało uprawiać buraki, aby
uzyskać wysoki plon korzeni o najlepszej jakości. Prowadzone w kolejnych latach
badania koncentrowały się nad opracowaniem technologii produkcji cukru umożliwiającej uzyskanie wysokiego wydatku cukru po niskich kosztach.
W 1799 roku Achard opublikował pracę pt. "Szczegółowy opis metody wykorzystania
rośliny uprawnej buraka".
W tym czasie aptekarze, naukowcy i właściciele
ziemscy rozpoczęli uprawę buraka i próby uzyskiwania z niego cukru.
Doniesienie
Acharda o opracowaniu efektywnej metody produkcji cukru wywołało
dużą sensację. Anglicy, którzy spostrzegli, że cukier buraczany może stać się groźnym konkurentem dla cukru z trzciny cukrowej, obiecali Achardowi olbrzymią,
jak na owe czasy, sumę 200 tysięcy talarów za to, iż ogłosi, że pomylił się w swoich
badaniach i że cukru z trzciny cukrowej nie da się zastąpić cukrem z buraka.
Uczony odrzucił tę propozycję i dalej kontynuował badania. Jednocześnie ukazały
się we Wrocławiu, w języku polskim, anonimowe opracowania opisujące metodę
Acharda. Pierwsze w roku 1799 stanowiło czterostronicową ulotkę zatytułowaną:
"Krótka Nauka o Zasiewaniu Grubey Ćwikly Burgundzkiey czyli Runkla dla Zrobienia
z Niey Cukru".
Rok później została wydana kolejna anonimowa ulotka pt.:
"Krótka Nauka Względem Robienia Syropu i Cukru, i Palenia Wódki z Ćwikly
Burgundskiej." .
Za pożyczkę uzyskaną od króla pruskiego, Karol Achard nabył w 1801 roku
majątek Konary (Cunern) na Dolnym Śląsku, gdzie wybudował pierwszą w Europie cukrownię. Na początku służyła ona jako obiekt szkoleniowo doświadczalny,
a latem 1802 roku została przeprowadzona pierwsza historyczna kampania cukrownicza.
W czasie jej trwania Karol Achard uzyskał 4% wydatek cukru. Przerobiono
wówczas 250 ton korzeni, z których wyprodukowano około 10 ton cukru. Dzienny
przerób wyniósł około 3,5 tony.
Dzięki sprzyjającej koniunkturze na cukier, spowodowanej blokadą kontynentu
przez Napoleona, rozpoczął się dynamiczny rozwój cukrownictwa i uprawy buraka.
Napoleon, we wszystkich zajętych przez siebie
krajach, popierał rozwój przemysłu cukrowniczego.
Po obaleniu Napoleona, w wyniku zniesienia blokady kontynentu, do Europy
zaczął znowu napływać tani cukier z trzciny cukrowej. Następstwem silnego spadku
cen na cukier było zamknięcie praktycznie wszystkich cukrowni. Jedynie 100 cukrowni
we Francji przetrwało ten trudny okres.
Bazując na śląskim białym buraku
udało im się zwiększyć zawartość cukru w korzeniu i ulepszyć technologię
przerobu. Odmiana ta poprzez hodowlę była dalej ulepszana w kierunku podwyższenia plonu i zawartości cukru.
Po roku 1830, przemysł cukrowniczy, poczynając
od Francji, rozpoczął swoją pełną sukcesów ekspansję w całej Europie. Już po
niedługim czasie od rozpoczęcia uprawy buraka, zauważono jego korzystny wpływ
na plonowanie pozostałych roślin uprawnych. W tym czasie rządy wielu państw
Europejskich wprowadziły cła ochronne, które musieli opłacać importerzy cukru
z trzciny cukrowej. W ten sposób udało się stworzyć doskonałe warunki do rozwoju
cukrownictwa i rolnictwa.
|
Ostatnio dodane komentarze: 
